Als je een voedselbos gaat aanplanten, is het goed om onderscheid te maken tussen ‘wijkers en blijvers’. De blijvers zijn de eetbare bomen en planten volgens het ontwerp van je voedselbos. De wijkers zijn inheemse pioniersbomen die je voor een beperkt aantal jaren kunt planten en/of die spontaan opkomen, zoals de berk, els, esdoorn, iep, populier en wilg.
Waarom werken met wijkers?
Wijkers versnellen de successie van jouw voedselbos. ‘Successie’ is de ontwikkeling van het ecosysteem (een plantengemeenschap). Deze plantengemeenschap doorloopt als het ware verschillende stadia totdat zij een soortenrijke en veerkrachtige gemeenschap vormt die zichzelf in stand kan houden. De beginfase hierbij heet de pioniersfase (een kale grond) en de eindfase heet de climaxfase. In ons gematigde Nederlandse klimaat bestaat een climaxecosysteem uit loofbos; in andere delen van de wereld bijvoorbeeld prairie of koraalrif. Wetenschappers denken dat het totstandkomen van een natuurlijk climaxecosysteem waarschijnlijk duizenden tot tienduizenden jaren kost. Helaas heeft menselijk ingrijpen ervoor gezorgd dat veel climaxecosystemen verloren zijn gegaan. Het goede nieuws is: menselijk ingrijpen kan er óók voor zorgen dat successie sneller verloopt en een climaxecosysteem eerder tot stand kan komen. Onder andere door wijkers aan te planten.
Wat is de meerwaarde van pioniersbomen?
Wijkers zijn pioniersbomen die snel en gemakkelijk groeien, ook in een open gebied zonder beschutting en in arme grond zonder ondergrondse schimmelnetwerken. Wijkers worden bovendien snel volwassen en kunnen daarom in relatief korte tijd een bosecosysteem tot stand brengen. Blijvers daarentegen zijn climaxbomen die veel langzamer groeien en een rijk bodemleven nodig hebben. Kort samengevat dragen wijkers eraan bij dat blijvers goed gedijen. De wijkers zorgen namelijk voor:
- Beschutting voor omliggende beplanting, bijvoorbeeld door bescherming tegen wind, uitdroging en hitte.
- Bodemverbetering dankzij lekker veel lichtverteerbaar organisch materiaal. De bladeren die bijvoorbeeld in de herfst van de bomen vallen, zorgen in de bodem voor meer voedingsstoffen, luchtigheid, schimmels en bodemleven.
- Verbeterde waterhuishouding. Want een humusrijke bodem kan meer water opnemen.
- Stikstofbinding (soms, afhankelijk van het soort boom).
- Meer biodiversiteit doordat er allerlei dieren in bomen leven.
Hoe veel wijkers?
Je kunt in een beginnend voedselbos eigenlijk niet te veel wijkers hebben. Het maakt niet uit als ze dicht op elkaar staan. Laat ze gewoon spontaan opkomen en haal ze niet weg. Je kunt ze ook aanplanten. Let dan wel op de grondsoort: voor een droge grond is een witte els bijvoorbeeld geschikter en op natte grond juist een zwarte els.
Hoe en wanneer laten wijken?
Wijkers groeien sneller dan blijvers, dus houd in de gaten hoe veel ruimte en zonlicht ze innemen. Zodra wijkers een belemmering beginnen te vormen voor de blijvers, kun je ze weghalen. Bijvoorbeeld omdat ze te veel zonlicht wegnemen. Graaf wijkers nooit uit, maar snoei ze. Je kunt ze helemaal bij de grond afknippen of alleen enkele takken weghalen. In dat laatste geval ontstaat er tijdelijk wat meer zonlicht en krijgen de pioniersboom opnieuw de kans om omhoog te schieten. Altijd geldt: zolang wijkers voor de omliggende beplanting niet storend zijn, kun je ze het beste laten staan.
“Chop and drop” betekent dat je na het snoeien de afgeknipte takken en bladeren gewoon op de bodem legt. Hiermee draag je bij aan bodemverbetering. Hoe meer organisch materiaal er op de bodem ligt, hoe beter. Het kan zijn dat sommige pioniersbomen uiteindelijk behoorlijk groot worden. Met een dikke stam zijn ze niet meer zo makkelijk snoeibaar. Hoe kom je er dan vanaf? Een techniek die je dan kunt toepassen is ‘ringen’. Dit houdt in dat je een strook uit de bast wegsnijdt. Zo onderbreek je de sapstroom, waardoor de boom doodgaat. De stam blijft staan, maar dat is juist goed. Het dode hout functioneert als insectenhotel en is dus van grote toegevoegde waarde in een bosecosysteem.
Heb je interesse in een ontwerp of een beplantingsplan voor jouw toekomstige voedselbos? Neem gerust contact met me op!